Op 27 oktober 2020 zijn vijf leden van de Socialistische Partij geroyeerd. De aanleiding voor hun royement is de verdenking dat zij lid zouden zijn van Communistisch Platform en/of Marxistisch Forum. Het partijbestuur heeft deze organisaties aangemerkt als politieke partij, zodat zij op basis van het verbod op dubbel lidmaatschap de leden van deze organisaties kan royeren.
Het is te verwachten dat er de komende tijd binnen de SP verschillende discussies zullen plaatsvinden. Hierbij zullen verschillende argumenten gegeven worden voor of tegen het recht van groepen als Communistisch Platform of Marxistisch Forum om actief te zijn binnen de Socialistische Partij, of het recht om lid te zijn van van een oppositiegroep. Voor dergelijke discussies is het handig als de relevante rechten en plichten op een rijtje staan.
Deze rechten en plichten zijn vastgelegd in de statuten en het huishoudelijk reglement van de Socialistische Partij. Het is goed voor iedereen om deze documenten door te nemen. Om je op weg te helpen hebben wij alvast de belangrijkste punten hier gebundeld, en voorzien van commentaar.
Je plichten en rechten in het kort
Om lid te blijven van de SP moet je aan een aantal plichten voldoen (statuten, artikel 5.1 en artikel 8.3 en 8.4):
- Je mag geen lid zijn van een andere politieke partij.
- Je moet het doel, de beginselen en de statuten van de vereniging onderschrijven.
- Je moet contributie betalen.
- Je mag niet in strijd handelen met de statuten, reglementen of besluiten van de vereniging.
- Je mag de vereniging niet op onredelijke wijze schaden of benadelen.
Verder kan het lidmaatschap opgezegd worden als redelijkerwijs van de vereniging niet gevergd kan worden het lidmaatschap te laten voortduren.
Elk lid mag volledig deel te nemen aan de partijdemocratie. Dit houdt onder andere het volgende in:
- Het is toegestaan om een minderheidsstandpunt aan te hangen en dit standpunt uit te dragen, ook buiten de officiële vergaderingen, en ook in georganiseerd verband.
- Je mag eigen publicaties opzetten. Hiervoor is geen toestemming van de partij vereist.
- Op een Algemene Ledenvergadering mag elk lid punten voor de agenda inbrengen (Huishoudelijk Reglement, Artikel 4.3). Dit geldt ook voor de afgevaardigden bij een partijraad (HR Artikel 8.4).
- Met genoeg mensen is een Algemene Ledenvergadering of een Partijraad over een bepaald onderwerp af te dwingen. Voor de ALV is dit 5% van de leden met een minimum van 10, en voor de Partijraad is dit 10% van de afdelingsvoorzitters. (artikel 10.3 en 12.4 van de statuten)
- Leden van het afdelingsbestuur kunnen met een simpele meerderheid op de ALV geschorst of uit hun functie gezet worden (statuten artikel 10.4e). Ditzelfde geldt voor leden van het partijbestuur bij een simpele meerderheid op de partijraad, met uitzondering van fractievoorzitters. (statuten artikel 14.4)
In geval van conflict gelden ook regels:
- Een afdelingsbestuur mag een lid schorsen voor ten hoogste 3 maanden als het belang van de vereniging wordt geschaad. Een geschorst lid mag niet naar de ledenvergadering. Na 3 maanden vervalt de schorsing automatisch. (artikel 7)
- Het partijbestuur of de Algemene Ledenvergadering van een afdeling kan een lid uit het lidmaatschap ontzetten, als niet wordt voldaan aan de voorwaarden om lid te blijven. (artikel 8.3, 8.4 en 8.5).
- Tegen besluiten van een afdelingsbestuur of een Algemene Ledenvergadering kan binnen een maand in beroep gegaan worden bij het partijbestuur of de partijraad. (artikel 20.1 en 20.2)
- Tegen besluiten van het partijbestuur kan in beroep gegaan worden bij de partijraad. (artikel 20.1)
- Je hebt maar één beroepsmogelijkheid (of bij partijbestuur of bij partijraad). De uitkomst daarvan is bindend. (artikel 20.4)
- Tijdens je beroep blijft het besluit van kracht. (artikel 20.5)
Plichten in detail
Wat de plichten betreft ga ik ervan uit dat iedereen netjes zijn of haar contributie betaalt. Daarvan uitgaande blijven er drie punten over, die we in detail zullen bespreken, met daarbij een verdediging waarom leden en sympathisanten van het Communistisch Platform in hun recht staan.
Verbod op dubbellidmaatschap
Artikel 5.1b van de statuten verbiedt lidmaatschap van een andere politieke partij. Wat precies wordt bedoeld met een politieke partij wordt in de statuten niet gedefinieerd, waardoor de gangbare definitie geldt [1]. De gangbare definitie van een politieke partij in Nederland is een organisatie die zich bezighoudt met verkiezingen voor de volksvertegenwoordiging. Een politieke partij probeert verkozen te worden voor bijvoorbeeld de gemeenteraad of de tweede kamer. In bredere zin kan een politieke partij ook een organisatie zijn die op een andere wijze de macht probeert te winnen, bijvoorbeeld door middel van een coup of een revolutie.
Een actiegroep of een pressiegroep is geen politieke partij. Een dergelijke organisatie kan weliswaar vergaande beleidsvoorstellen opstellen, en hier aandacht naartoe trekken door middel van activisme en publicaties, maar zolang er niet daadwerkelijk ingezet wordt op zelf aan de macht komen, is een dergelijke organisatie geen partij.
Communistisch Platform is een pressiegroep die zich binnen de Nederlandse arbeidersbeweging organiseert om bepaalde politieke speerpunten te promoten. Zij hebben een sterke mening over wat socialisme is en wat daarvoor nodig is, en hiervan proberen zij anderen te overtuigen, met als doel om daarmee de arbeidersbeweging als geheel te verbeteren. Zij zijn geen politieke partij, net zomin als dat de FNV of Greenpeace dat zouden zijn.
Dit geldt uiteraard niet alleen voor Communistisch Platform. Elke groep binnen de SP die zich organiseert rond gezamenlijke standpunten kan en mag niet gezien worden als een politieke partij. Wat betreft Marxistisch Forum is het niet eens mogelijk om lid te zijn. Het aanmerken van Marxistisch Forum als politieke partij is dan ook een directe aanval op het recht van SP-leden om met elkaar de discussie aan te gaan over de gewenste koers.
Het onderschrijven van doel, beginselen en statuten
Het doel van de SP wordt beschreven in artikel 3 van de statuten en luidt als volgt:
De vereniging stelt zich ten doel het verwezenlijken van een socialistische maatschappij in Nederland, een maatschappij waarin de menselijke waardigheid, de gelijkwaardigheid van mensen en de solidariteit tussen mensen daadwerkelijk gestalte krijgen.
Menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit zijn begrippen waar niemand aan de linkerzijde van het politieke spectrum bezwaar tegen kan hebben. Zowel een revolutionair anarchist als een milde sociaaldemocraat kan deze begrippen onderschrijven. Zo ook het Communistisch Platform.
De beginselen van de SP zijn vastgelegd in het programma ‘Heel de Mens’, en dan met name in deel 2 daarvan, het hoofdstuk ‘Kernvisie’. Hier worden, naast het opnieuw noemen van ‘menselijke waardigheid, gelijkwaardigheid en solidariteit’ als kernvisie, de kerntaken van de SP vastgelegd:
- Het formuleren van fundamentele kritiek op de kapitalistische wereldorde;
- Het aandragen van en strijd voeren voor het verwerkelijken van alternatieven voor de korte en langere termijn;
- Het gesprek en de samenwerking aangaan met iedereen die wil en durft te denken over een betere wereld.
Het Communistisch Platform en iedere andere groep binnen de partij die zich bezighoudt met het formuleren van alternatieven op de huidige koers van de partij staan daarmee in hun recht, zolang dergelijke alternatieven niet inhouden dat we niet langer fundamentele kritiek op de kapitalistische wereldorde leveren, de strijd daartegen zouden willen opgeven, of zouden oproepen tot een sektarische houding. Gelukkig doet Communistisch Platform precies het tegengestelde. Ze roepen juist op tot fundamentelere kritiek tegen het kapitalisme dan op dit moment door de partij geuit wordt, ze dragen juist alternatieven aan om dat beter aan te pakken, en ze roepen juist op tot meer aansluiting met de rest van de arbeidersbeweging daarin.
Toegegeven, als Communistisch Platform ‘Heel de Mens’ had geschreven, dan hadden zij zaken anders opgesteld. Zo zou er minder nadruk hebben gelegen op de nationale soevereiniteit, en zou er belang zijn gehecht aan aansluiting zoeken bij gelijkgestemde organisaties in andere landen, zelfs het aangaan van bovennationale verbanden met dergelijke organisaties. Dit meningsverschil past echter nog steeds volledig in de geest van de kernvisie en de kerntaken van de SP. Zoals deel 4, ‘Oproep’, ook stelt:
Steeds meer mensen stellen vast dat het credo ‘meer markt, minder overheid’ geen structurele en houdbare oplossingen biedt voor de grote problemen van deze tijd. Zij vragen zich af: wat dan wel? Eenvoudige antwoorden op die vraag bestaan niet in een wereldwijde samenleving, waarin nationale verhoudingen steeds meer overheerst worden door internationale ontwikkelingen. We zijn geen geïsoleerd eiland maar een deel van een wereldwijd geheel. Maar hoe ingewikkeld de moderne samenleving ook is, de noodzaak van een alternatief staat voor ons vast.
Dat het hier geen heilig geschrift betreft waar niet van afgeweken mag worden blijkt ook wel uit het feit dat in deel 3 opgeroepen wordt om de NAVO te ontbinden en er als Nederland uit te stappen, een punt dat al jaren angstvallig wordt vermeden in elke publieke uiting.
In strijd handelen met statuten, reglementen of besluiten
Volgens artikel 8.4a kan een lid uit het lidmaatschap ontzet worden als deze in strijd handelt met de statuten, reglementen of besluiten van de SP. Dat wil echter niet zeggen dat het niet opvolgen van elk besluit mag leiden tot een royement. Ontzetting uit lidmaatschap is een strafmaatregel, en bij een dergelijke strafmaatregel moet er wel enige ernst zijn. Het niet gaan folderen op het moment dat een afdelingsbestuur je daar om vraagt mag bijvoorbeeld geen reden zijn om je te royeren. Wat dan wel genoeg ernst is om over te gaan op een royement is redelijk vaag, en in de praktijk iets dat voor een rechter getoetst zou moeten worden.
De SP heeft nooit een besluit genomen om oppositiegroepen binnen de partij te verbieden. Liever probeert het partijbestuur via de weg van dubbel lidmaatschap mensen te royeren door te bepalen dat een ongewenste oppositiegroep een partij is. Dit leidt tot een situatie van willekeur, waar het totaal onduidelijk is wanneer een oppositiegroep ‘te ver’ gaat.
Een royement (formeel: ontzetting uit lidmaatschap) is overigens niet makkelijk. Wil de partij dit doen, dan zal zij ook moeten onderbouwen op basis van welke feiten dat precies gedaan wordt. Het is dus niet genoeg om mensen te beschuldigen van lidmaatschap van een politieke partij. Dat moet ook daadwerkelijk worden aangetoond, en deze informatie moet beschikbaar zijn voor het geroyeerde lid. Gebeurt dit niet, dan is de kans groot dat een rechter een dergelijk royement ongeldig zal verklaren.
Op onredelijke wijze schaden of benadelen / lidmaatschap kan niet langer gevergd worden
Volgens artikel 8.4b is het op onredelijke wijze schaden of benadelen van de partij een reden voor ontzetting uit het lidmaatschap. Wat precies ‘schaden’ of ‘benadelen’ is, of wanneer dit op ‘onredelijke wijze’ gebeurt, staat helaas niet vastgelegd in de statuten. Dit moet beschouwd worden als een alomvattende bepaling die de partij in staat moet stellen om in overduidelijke gevallen van schade te kunnen handelen. Een voorbeeld zou zijn als er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag in de partij. Tegen zoiets is geen regel opgesteld, maar het is elk weldenkend mens overduidelijk dat in zo’n geval er echt wel gehandeld mag worden.
Een tweede, vergelijkbare bepaling staat in artikel 8.3c. Deze stelt dat lidmaatschap opgezegd kan worden als het redelijkerwijs van de vereniging niet gevergd kan worden om het lidmaatschap te laten voortduren. Hier kan je denken aan bijvoorbeeld een ruzie die leidt tot een onhoudbare situatie. Het verschil met de bepaling in 8.4c is dat het hier gaat om een opzegging van lidmaatschap, in plaats van een ontzetting. Het verschil tussen deze twee is de zwaarte van de maatregel. Een ontzetting is een strafmaatregel, een opzegging niet.
Het inzetten van een van deze bepalingen uit de statuten in het geval van een politiek meningsverschil zou zeer zwaar en onlogisch zijn, en zou de legitimiteit van een bestuur volledig ondermijnen.
Rechten in detail
De rechten van leden zijn minder goed vastgelegd dan de plichten. In principe is alles toegestaan wat niet verboden is in de statuten of in een later genomen besluit. Ook kan redelijkerwijs bepaald worden wat de rechten zijn op basis van bestaande praktijk.
Minderheidsstandpunten
Dat het toegestaan is om een minderheidsstandpunt te verkondigen binnen het democratische proces van de partij staat vast. Bij vrijwel elke ledenvergadering, regioconferentie, partijraad of congres is hier sprake van. Minder vast staat dat dit ook toegestaan zou zijn buiten de officiële vergaderingen.
In 2019 hebben we echter gezien dat het kan en mag. In het proces rond het vaststellen van het Europese verkiezingsprogramma wist een groep leden, ‘de Groep’, zich te organiseren rond een migratiestandpunt dat afweek van wat het partijbestuur voor ogen had. Hoewel deze groep op verschillende manieren gehinderd is in het daadwerkelijk partijbreed voeren van deze discussie, is er voor zover bekend geen van de leden van deze groep geroyeerd. Een aantal keren is er zelfs een kritisch interview in de media verschenen, wat niet heeft geleid tot een royement.
Op basis hiervan is te stellen dat het verkondigen van minderheidsstandpunten toegestaan is, zelfs als dit gebeurt buiten de officiële partijkanalen om. Leden op deze basis royeren zou complete willekeur zijn.
Publicatierecht
Ook publicatierecht staat nergens officieel vastgelegd, maar dit is af te leiden uit de staande praktijk dat dit al jaren gebeurt, met name sinds de opkomst van het internet. Meerdere leden hebben bijvoorbeeld een blog waarin ze hun standpunten uiten, naast dat veel leden op facebook en twitter actief hun politiek uiten, zonder dat elk bericht goedgekeurd hoeft te worden door het partijbestuur. Op facebook zijn ook meerdere pagina’s actief die beheerd worden door groepjes SP-leden. In dergelijke groepen zijn ook bestuursleden actief.
Niet iedereen in de partij is hier even blij mee, en af en toe gaan er ook wel stemmen op om dergelijke publicaties op te heffen. Tot noch toe is er echter geen officieel besluit geweest om dit daadwerkelijk te doen.
Inbrengen van agendapunten
Elk lid mag op een Algemene Ledenvergadering een agendapunt indienen, zelfs als het afdelingsbestuur het liever niet over dit punt zou willen hebben. Dit doe je door tijdens de vergadering te zeggen dat je het punt wilt agenderen. Het recht hierop is vastgelegd in het Huishoudelijk Reglement, in artikel 4.3. Hetzelfde geldt voor afgevaardigden op de partijraad. Dit is vastgelegd in het Huishoudelijk Reglement, artikel 8.4.
Uitroepen van een vergadering
Bij steun van 5% van de leden in een afdeling kan het bestuur van een afdeling gedwongen worden een vergadering over een bepaald onderwerp uit te roepen. (statuten artikel 10.3) Ditzelfde geldt voor de partijraad, als 10% van de afdelingsvoorzitters dat wil. (statuten artikel 12.4) Hoewel het de norm is dat de verschillende besturen zorgen dat er genoeg overleggen zijn, en dat hierin alle punten besproken kunnen worden, hebben leden altijd het recht en de mogelijkheid om te zorgen dat een bepaald belangrijk punt alsnog besproken wordt, zelfs als een bestuur dat niet ziet zitten.
Schorsen of uit functie zetten van bestuurders
Als naar het idee van de leden bestuurders niet goed hun werk doen, dan is het mogelijk hen uit hun tijdelijk te schorsen of zelfs uit hun functie te zetten. Dit gebeurt via een simpele meerderheid bij de relevante vergadering. Voor het afdelingsbestuur is dat de ALV (statuten artikel 10.4e), en voor het partijbestuur (met uitzondering van fractievoorzitters) is dat de partijraad (statuten artikel 14.4).
Samen met het recht op inbrengen van agendapunten en het recht op uitroepen van vergaderingen zijn de statuten duidelijk: besturen kunnen niet zomaar alles maken, maar zijn ter verantwoording te roepen door de leden. Zoals een gevleugelde uitspraak in onze partij stelt, ‘vertrouwen is goed, controle is beter’.
Conclusie
Met een strikte naleving van de statuten had het royement van kritische leden nooit mogen gebeuren. Regels in statuten en het huishoudelijk reglement zijn echter slechts holle frases als deze niet nageleefd worden door het partijbestuur, en zij hierin niet gecorrigeerd worden door de leden.
Het is daarom van belang dat leden van de SP in opstand komen deze praktijken. Teken de petitie tegen de heksenjacht, en ageer in je afdeling, je regio, en waar dan ook tegen deze praktijken. En boven alles, laat je niet intimideren door het partijbestuur en blijf je organiseren om de standpunten die je belangrijk vindt aan te prijzen!